 |
| klik voor interview |
In weerwil van zijn geheimzinnigheid – en dit is precies het wonderlijke van de these die ik hier zal verdedigen – luisteren we tegenwoordig allemaal naar secretarissen, kanseliers en klerken. Het maakt niet uit of we voor onszelf werken, in dienstverband werken of helemaal niet werken – onvermijdelijk dringt de schrijfkamer zich aan ons op. Natuurlijk, we verachten hen – het gaat uiteindelijk om inktschijters – maar we kunnen ze niet weggummen of wegspoelen uit ons leven. Ze zijn net zo onuitwisbaar als Oost-Indische inkt.Waarom inktvis?
Dat wordt in het boek niet helemaal duidelijk. Iets duidelijker stond het in maart 2015 in Trouw - zie ook bijgaand filmpje:
Een inktvis? Zo'n woord lijkt slecht te passen bij een vak als bedrijfskunde, maar voor Ten Bos zijn natuur en organisaties geen gescheiden werelden. Het ongrijpbare karakter van de bureaucratie doet hem denken aan het geheimzinnige zeewezen met zijn glibberige tentakels, de formulieren die bureaucraten afscheiden aan de inkt die deze kolossale beesten uitstoten om zichzelf onzichtbaar te maken.Bureaucratie is een inktvis is een leuk boek maar alles blijft naar mijn smaak te veel hangen - zie bovenstaand citaat. Wil je goed begrijpen wat Ten Bos bedoelt, dan kan je eigenlijk beter dat interview met Trouw lezen.
Verzet tegen bureaucratie [maakt] alles alleen maar erger. Denk aan de VVD. Die vindt dat we klantgericht moeten werken, en dus minder bureaucratisch, maar om te controleren of we daarin slagen moeten we toch weer klantonderzoeken verzinnen, versturen en evalueren. En zo wordt de papierwinkel, die productie van inkt, almaar groter. De bedoeling van bureaucratie is natuurlijk dat dingen beheersbaar worden, maar dat worden ze juist niet. Vandaar die vergelijking met de inktvis: een schuw dier dat zich achter een wolk inkt verbergt als je te dichtbij komt.Overigens ben ik het wel volledig met Ten Bos eens, al heb ik de neiging een ander accent te leggen: niet op de bureaucraten en ook niet langer op de managers maar op de mensen die helemaal aan de onderkant van de hiërarchie staan en de door de bureaucratie bedachte excellsheets en andere protocollen uitvoeren, invoeren, verwerken. In onze gedigitaliseerde wereld ligt het zwaartepunt bij hen. Vandaar die protocolitis.
Nog een paar citaten uit Bureaucratie is een inktvis:
- Veel marktliefhebbers foeteren graag op bureaucratie. Ze zien een afschrikwekkend systeem dat volgens hen iedere creativiteit en ondernemerszin verpulvert. Als ze over zichzelf spreken, dan noemen ze zich bij voorkeur creatief of ondernemend in plaats van rationeel of efficiënt. Ze zijn meer geïnteresseerd in leiderschap en authenticiteit dan in papierwerk. Het is goed om ons eens voor de geest te halen wat het eigenlijk betekent als iemand zegt dat hij een aanhanger van de vrije markt is. Bijna altijd betekent dit dat iemand antibureaucratisch is. Maar als ze slechts een paar alinea’s Weber zouden lezen, dan zouden ze erachter komen dat juist die schijnbaar antibureaucratische ideologie in feite niets anders heeft gedaan dan bureaucratie bevorderen.
- Bureaucratiekritiek bevindt zich dus in een armzalige situatie. Rechtspopulistische kritiek is er voldoende, maar die ontbeert iedere geloofwaardigheid omdat achter de liberale retoriek alleen maar de wens tot meer bureaucratische controle schuilgaat. Linkse kritiek is er wel, ook al beweert Graeber van niet, maar die dringt niet door en wordt gesmoord in het bureaucratische drijfzand van de academische omgeving. Naar onze smaak zegt deze stand van zaken iets over de gecompliceerdheid van ons thema. Overal zien we een soort amor fati ten aanzien van de bureaucratie. We haten het, maar we doen het toch maar.
- Wie veel met bestuurders of managers praat, zal vaak merken dat ze enerzijds van alle bureaucratische rompslomp af willen en dat ze anderzijds juist steeds meer rompslomp veroorzaken.Of liever, ze vervangen de oude rompslomp door nieuwe rompslomp en daarbij is nooit duidelijk wat de meerwaarde van de noviteiten is.
