Wat nu als ik word verplicht te zwijgen? Het rizoom en de complexiteit van de moderne macht

Na een van mijn laatste berichten, over een eventuele staking bij de SVJ, kreeg ik uit zekere hoek te horen dat mijn kritiek en zeker het feit dat ik daarbij gebruik maakte van de HU-mail, nog maar 's ter sprake moest komen. Dit was beschaafd Nederlands voor: 'je moet verdomme je bek houden, anders zwaait er wat.' Iets dergelijks is me in mijn leven al vaker gezegd, ook toen ik me in april j.l. in het NRC H'blad uitsprak. Zoiets doe je niet, luidde de boodschap. Je bent loyaal aan je werkgever.

Ik ben het daar vanzelfsprekend niet mee eens, temeer niet omdat mijn kritiek juist een vorm van loyaliteit is en in het laatste geval (die staking) bovendien niets anders dan uit een journalistiek bericht bestond. Maar daarover wil ik het nu niet hebben. Wel over de vraag wat er zou gebeuren als mij, collega Van Broekhoven of een ander verboden werd op te schrijven wat we opschrijven. Waarschuwing?  Salariskorting? Ontslag?

Uit: Beweging bestendigen

Onlangs vroeg ik een van de collega's of hij een berichtje van mijn hand wilde doorsturen. De persoon in kwestie was zo eerlijk toe te geven dat hij het niet durfde. 'Ik moet nog vijftien jaar mee,' schreef hij.

Ik ken een dergelijke angst in het geheel niet. Een van de redenen hiervoor is dat organisaties, en zeker complexe, openbare instellingen als de HU, al lang niet meer zo zijn als sommigen denken of zouden willen. Laat ik aan de hand van het sinds enige tijd populaire begrip 'rizoom' uitleggen wat ik bedoel.

Iedereen die een tuin heeft, weet wat een rizoom is. Dat is onkruid of eventueel een ander soort plant (bamboe) die zich onder de grond vertakt. Je kunt een stuk uitrukken. Het komt elders terug. Een rizoom of wortelstokstructuur kan je nauwelijks bestrijden. Hij leidt zijn eigen leven. Je moet er dus mee omgaan - of je het leuk vind of niet.

De klassieke voorstelling van ordening is de boom. Stamboom. Boom van kennis. Boomstructuur. Maar een boom je afhakken, uitgraven, weghalen. Een rizoom niet. Om het in de woorden van twee Franse filosofen (Deleuze en Guattari) te zeggen: “Een rizoom is een niet-hiërarchisch en niet-betekenisdragend systeem dat uitsluitend wordt bepaald door een circulatie van toestanden, zonder Generaal, zonder een organiserend geheugen of centrale automaat.' Noem het internet & iedereen begrijpt wat je bedoelt.

Dus stel dat ik 'omgezaagd' zou worden, zou 'het probleem' dan de wereld uit zijn? Verre van dat en misschien zelfs wel integendeel. Zie bijv. de Arabische Lente. De enige manier om het probleem radicaal aan te pakken is een enorm stuk aarde volledig verschroeien. Maar zover wil in Nederland gelukkig bijna niemand gaan. En dus zit er niets anders op dan de dialoog aan te gaan. Overleg. Compromissen. Wikken en wegen. Woord en wederwoord. Kritiek en tegenkritiek. Dat heet Open samenleving. 

En inderdaad, niet iedereen is daar gelukkig mee.  

Zie ook deze fraaie uitleg van een van de voormannen van Bing, over de macht en actualiteit van de netwerksamenleving.