Inkompetenzkompensationskompetenz ofwel incompetentiecompensatiecompetentie

Dit prachtlelijke woord kwam ik ergens tegen in de krochten van de antibureaucraten. Het staat voor het vermogen van incompetenten om hun incompetentie te compenseren en is afkomstig van de Duitse filosoof Odo Marquard. Marquard had met zijn begrip geenszins managers op het oog. Hij had het slechts over filosofie. Deze zou in de loop van de geschiedenis steeds meer competenties verloren hebben, zoveel uiteindelijk dat haar niets restte dan de eigen incompetentie te verhullen. Maar al spoedig werd het begrip in geheel andere zin gebruikt: voor het vermogen van nitwits om hun onvermogen te verhullen, onder geblaat, moeilijke woorden, aanstellerij, vertoon of wat ook. Als ontmaskering maar voorkomen wordt.

Waarom Grace VanderWaal bewijst dat heel het onderwijs op de schop moet

Misschien weet je zo goed even niet wie ik bedoel maar je hebt vast wel 's iets van haar gezien en zeker gehoord: dat kleine half-Nederlandse, half-Amerikaanse meisje dat een paar jaar geleden (2016) op 12-jarige leeftijd America's Got Talent won en sindsdien nauwelijks meer weg te denken is uit het huidig muzieklandschap. Bij sommige van haar liedjes springen, althans mij, de tranen meteen in de ogen. Volgens de protocoleuten kan dat helemaal niet. Grace schendt zo'n beetje alle regels van het spel. Haar stem kraakt. Ze is geen oogverblindende schoonheid - althans niet een volgens het boekje. Ze is een kind. Haar tanden staan raar. Ze bespeelt een gek instrument. Ga zo maar even door. En toch, toch... juist om al die redenen steekt Grace met kop, schouders, ja zelfs knieën, hoe klein ze ook is, boven zo goed als haar rivalen uit.

Wie dat begrijpt & aanvaardt, steekt meteen die hele onderwijsregulatureluur in de fik. Zie ook Darwin aan de HU. Want wat a beautiful thing, beautiful, meer dan dat. Luister maar.

En oja, weet je wat de titel van Grace' eerste plaatje was: Perfectly imperfect. Dat kan geen toeval zijn.

Geheel conform het protocol...

Een slang over de openbare weg dient beschermd te worden tegen breuken en andere gevaarlijkheden. Dat hadden deze brandweerlui uit Bornem, ja België, zich goed in het achterhoofd geknoopt.

Wie meer wil weten, ook over de afloop, zie hier

Darwin aan de HU?

Overal om ons heen gonst & bruist het van verandering, verlangen naar nieuwe vormen van werken, korte metten met de protocolitis en protocoleuten. Zo vond ik zojuist weer een fraaie passage in het laatste nummer van Onderwijsinnovatie (2018.1), een uitgave van de Open Universiteit. Een gedachtenspinsel: wat nu als Darwin (of om het even Einstein, Popper, Feyerabend, Newton) aan een Nederlandse universiteit of hogeschool zou werken - zou willen werken, hij zou waarschijnlijk niet eens aangenomen worden. Maar stel dat Darwin wel aangenomen werd en...

... zijn jarenlange onderzoek had moeten doen onder de moderne universitaire bureaucratie. Als het man-zijn zijn benoeming al niet geblokkeerd had bij de gender-balance controle, dan zou hij een uitgebreide getoetste rapportage voor zijn BKO-registratie moeten maken. Hij zou vervolgens een projectaanvraag voor NWO moeten schrijven die niet geaccepteerd werd als er een woord meer in zou staan dan het toegestane woordenmaximum. Zijn aanvraag zou vervolgens

Over de waanzin van de huidige beoordelingsformulieren

Met de tegenwoordige beoordelingsformulieren is iets buitengewoon vreemds aan de hand - als je er goed over nadenkt iets zo vreemds dat geen andere conclusie mogelijk is dan dat die dingen zo snel mogelijk afgeschaft moeten worden. 

Beoordelingsformulieren bestaan veelal uit een tabel met categorieën en omschrijvingen plus wat ruimte voor een cijfer en nadere uitleg. Bedoeling is dat elke categorie wordt beoordeeld en elk oordeel gemotiveerd. Dit om minstens drie redenen: de objectiviteit van het oordeel, de controleerbaarheid van het oordeel én de verschaffing van bruikbare informatie aan de student. Het is een systeem waar op het eerste gezicht geen speld tussen te krijgen valt. Het verplicht docenten tot verantwoording, geeft studenten inzicht en maakt het voor toezichthouders en anderen mogelijk de boel achteraf nog eens langs de lat te leggen. Prima!

Het tegendeel is waar.  Beoordelingsformulieren staan voor een absurd systeem waar niemand iets aan heeft en dat een volstrekt leugenachtige werkelijkheid creëert. Extra pijnlijk is dat die leugenachtige werkelijkheid voor echt doorgaat terwijl de ‘echte werkelijkheid’, die van alledag en de praktijk (in mijn geval: de journalistieke praktijk), ontkend wordt. Hoe dat komt? In enkele zinnen gezegd: beoordelingsformulieren werken van klein naar groot, zij suggereren dat een cijfer een optelsom is. Maar in de meeste gevallen is dat helemaal niet zo, zeker niet in de alphavakken. Daar is een oordeel gelijk aan een visie en dus eerder het resultaat van een aftrek- dan van een optelsom.

Wat is protocolitis nu eigenlijk?

Protocolitis ofwel regelziekte is 

… een virus dat uit de moderne samenleving niet verdwijnen wil, 

… uitvloeisel is van ons onvermogen om te gaan met complexiteit 

… plus van het verlangen naar maakbaarheid, beheersing en controle. 

Protocolitis heeft onvoldoende oog voor de variëteit in de samenleving 

… en de welhaast oneindige inventiviteit waarover mensen beschikken. 

Daarmee blokkeert zij talloze mogelijkheden en enorme potenties. 

Protocolitis blijkt niet in staat tot vertrouwen, loslaten en improvisatie 

… en staat daarom haaks op de principes van de open samenleving. 

Het resultaat hiervan is aanhoudende spanning, stress, ruzie, conflicten, 

… met ellende, verspilde moeite, hoge kosten & slechte resultaten tot gevolg. 

En dat terwijl het ook zoveel plezieriger, goedkoper en eenvoudiger kan!

Arrivederci HU: gewenst, noodzakelijk en goed voorstelbaar

Ondertussen ben ik een flink eind gevorderd met mijn boek over protocolitis. Bedoeling is dat de tekst ergens deze zomer klaar is en begin volgend jaar verschijnt. Ik heb er langzamerhand vele, vele honderden uren ingestoken en krijg, zoals dat gaat, steeds meer grip op de problematiek. Dat maakt de zaak niet eenvoudiger. Meer grip, meer kennis betekent meestal ook meer inzicht in de complexiteit van een onderwerp. Het neemt niet weg dat zich een paar lijnen beginnen af te tekenen. Een daarvan heeft met schaalvergroting c.q. schaalverkleining te maken. Om het simpel te zeggen: ik begrijp ondertussen heel goed waarom zich sinds de jaren '80 van de vorige eeuw kolossen als de HU hebben gevormd maar ik

weet bijna zeker dat hierop in komende decennia een reactie komt en voorspel dan ook dat de HU zoals wij die kennen over twintig jaar niet meer bestaat. Hij zal opgedeeld zijn in een groot aantal grotendeels zelfstandige instituten. Deze instituten zullen onder een noemer als die van de HU nog wel een aantal dingen gecentraliseerd hebben (inkopen van WC-papier bijvoorbeeld, en uitbetalen van salarissen), ze zullen ook intensief samenwerken maar belangrijker is dat ze stuk voor stuk een eigen portemonnee en een eigen organisatie bezitten.   

De meesten van ons en zeker degenen die hoog in de HU-boom zitten, zullen zeggen dat dit ondenkbaar is. Dat is begrijpelijk. Dergelijke personen zijn als generaals: ze bereiden de vorige oorlog voor. Bovendien hebben ze er belang bij dat de zaken blijven zoals ze zijn: Pavlov.

Niettemin zijn er vele redenen waarom ik bijna zeker weet (ijs en weder) dat het anders zal gaan. Ik noem er een paar, heel kort:

De mening van... Jan Rotmans

Over Jan Rotmans

Luisteren naar JR

Portret van JR

Interview met

Meer lezen

Een wijze uitspraak van Herman Tjeenk Willink

Bij mijn zoektocht in de krochten van de vaderlandse protocollenziekte stuit ik voortdurend op mooie teksten, goede voorbeelden, schrikbarende gevallen en meer. Zo deze, uit september 2011 en uit de mond van de toenmalige 'onderkoning', dat wil zeggen vice-president van de Raad van State, Herman Tjeenk Willink. Hij geeft in een notendop weer waarom protocolitis daadwerkelijk een -itis is, een ontsteking, een ziekte:

Een van de belangrijkste tekortkomingen in de huidige situatie is de gebrekkige verbinding tussen een overheid die steeds meer op uniformiteit koerst en een maatschappij die steeds pluriformer wordt.

Zo waar!

If you put fences around people, you get sheep...

De klacht van Poseidon

Aan de Rotterdamse haven

verhaal van Kafka over Poseidon die de hele dag zit te rekenen en te managen om de zeeën een beetje op orde te houden. Wat een pisbaan...

So hatte er die Meere kaum gesehn, nur flüchtig beim eiligen Aufstieg zum Olymp, und niemals wirklich durchfahren.

Poseidon saß an seinem Arbeitstisch und rechnete. Die Verwaltung aller Gewässer gab ihm unendliche Arbeit. Er hätte Hilfskräfte haben können, wie viel er wollte, und er hatte auch sehr viele, aber da er sein Amt sehr ernst nahm, rechnete er alles noch einmal durch und so halfen ihm die Hilfskräfte wenig. Man kann nicht sagen, daß ihn die Arbeit freute, er führte sie eigentlich nur aus, weil sie ihm auferlegt war, ja er hatte sich schon oft um fröhlichere Arbeit, wie er sich ausdrückte, beworben, aber immer, wenn man ihm dann verschiedene Vorschläge machte, zeigte es sich, daß ihm doch nichts so zusagte, wie sein bisheriges Amt.

Een lesje van de Finnen: zorg dat docenten goed uitgerust zijn...

Is het Nederlands onderwijs goed?

Tja.

Er is in ieder geval veel gedoe. Het is een van de redenen dat twee broers, historicus Erik Ex (30) en zijn broer Luuk (28), journalist, in 2017 aan zoiets als een wereldreis begonnen. Over hun reis publiceerden zij niet alleen zelf maar werd ook door anderen heel wat gepubliceerd. Op basis van hun ervaringen komen de twee met aanbevelingen. De eerste daarvan deden zij in Finland op en luidt: zorg dat docenten goed uitgerust zijn. Dus pas op voor overspanning, klacht nr 1 onder Nederlandse leraren.

Voor meer zie:

• https://www.facebook.com/Onderwijsreis/
• https://de-edyssee.com/
• https://www.nieuworganiseren.nu/actueel/zeven-lessen-beter-onderwijs/

De trechter van verdunning

Verander zorg door, bijvoorbeeld, onderwijs & het plaatje spreekt voor zich.

Meer

Wanneer gaat de HU Rijnlands?

zie hier

Uit betrouwbare bron weet ik dat in de top van de HU uitvoerig gesproken wordt over het opzetten van een volstrekt ander type organisatie, zeg een Rijnlandse (zie ook hier), dat wil zeggen een organisatie die niet top down werkt, alle vertrouwen heeft in zijn medewerkers, niet in de eerste instantie uit is op rendement enzovoort.

Bij de opzet van een dergelijk type organisatie speelt een bijna onoverkomelijk probleem: dat het feitelijk het einde van de HU betekent. Want na meer dan dertig jaar centraliseren is het moment aangebroken om te decentraliseren. Iedereen weet dat, iedereen begrijpt dat, bijna iedereen is er ook een voorstander van maar... het botst met belangen want betekent ook dat degenen die hoog in de boom zitten naar beneden moeten klauteren. Dat is niet in hun belang want brengt statusverlies, machtsverlies en inkomensverlies met zich mee. Wie heeft daar nu zin in. En dus gaan de protocoleuten, tegen beter weten in, door met centraliseren, door met managertje of directeurtje spelen, door met het opstellen van schema's. regels, formulieren, targets, door kortom met het type organisatie dat zij in de jaren tachtig, negentig en nul (2000 e.v.) geleerd hebben en succesvol hebben zien worden: het Anglo-Amerikaanse.

De voorstanders van het Anglo-Amerikaanse model zwemmen al jaren tegen de stroom in, onmiskenbaar. Wat in dit blog betoogd wordt, leeft overal - en wel zo sterk dat het welhaast ondenkbaar is dat het op den duur geen effect zal hebben. Maar welke bestuurder heeft de durf zover te gaan in de erkenning hiervan dat hij uit zijn boom klimt, een zaag pakt en begint mee te werken. De eerste die dat aan de HU doet, krijgt van mij een reep chocola - en een pleister.

Leiding geven doe je vooral aan jezelf...

Uit een blog van Jaap Boonstra:

Het is een wijdverspreide misvatting dat je leiding geeft aan anderen. Leiding geef je vooral aan jezelf. Het is de kunst om je ego in toom te houden en je niet tot held te laten maken. Leiders geven leiding aan zichzelf door stil te staan bij de eigen levensloop. Welke mensen, gebeurtenissen en plaatsen hebben je gevormd tot wie je bent? Welke overtuigingen zijn hieruit ontstaan? Effectieve leiders organiseren eerlijke feedback over zichzelf. Ze vragen anderen in hun omgeving wat ze goed hebben gedaan, wat behulpzaam was voor anderen, wat ze beter achterwege kunnen laten en wat ze voortaan beter anders kunnen doen. Succesvolle leiders zijn continu op zoek naar manieren om zichzelf te leren kennen en zichzelf te verbeteren.

Ik stop ermee! Een indrukwekkende brief van een kleuterjuf

De brief van Erica Ritzema is alweer vijf jaar oud maar heeft nog niets van zijn actualiteit verloren - ook niet voor docenten in het hoger onderwijs. Voor de volledige brief, zie hier. En voor mee info en kader, hier. En ook: Zwartboek Keuters in de knel. Hieronder enkele citaten uit de brief:

Na 38 jaar lang les te hebben gegeven op een basisschool in Tilburg, waarvan negenentwintig jaar aan kleuters, heb ik besloten aan het eind van dit schooljaar mijn werkzaamheden te gaan beëindigen. Ik kan en wil mij niet conformeren aan de huidige vorm van onderwijs, die mij zo dwingend wordt opgelegd.

Nu ben ik beland in een periode, waarin de kleuters de leerstof van groep drie krijgen voorgeschoteld en de resultaten moeten worden geregistreerd in een observatiemodel dat is voortgekomen uit de orthopedagogiek [alsof er alleen nog maar kinderen met afwijkingen zouden bestaan].

Kinderen zijn gereduceerd tot vaatjes, waarin ik dagelijks van bovenaf opgelegde informatie moet stoppen en daarnaast dien ik onmiddellijk de korte termijn resultaten te registreren. Alle accenten liggen op het cognitieve vlak, waarbij de mathematische en linguïstische onderdelen verreweg het zwaarst vertegenwoordigd zijn. Alles draait om snelle winst, opbrengstgericht werken wordt dat genoemd, just for profit, not for people.

Naar aanleiding van het werkbelevingsonderzoek aan de SVJ

Come gather 'round people
Wherever you roam
And admit that the waters
Around you have grown
And accept it that soon
You'll be drenched to the bone
If your time to you
Is worth savin'
Then you better start swimmin'
Or you'll sink like a stone
For the times they are a-changin'

Come writers and critics
Who prophesize with your pen
And keep your eyes wide
The chance won't come again
And don't speak too soon
For the wheel's still in spin
And there's no tellin' who
That it's namin'
For the loser now
Will be later to win
For the times they are a-changin'


Binnenkort meer...

Management, dat is voor waspoederfabrikanten...

Uit: De krant was koning van Leon de Wolff

Een witte staking?

Onlangs verklaarde ik mezelf en velen van mijn collega's op deze plek voor gek en schreef dat ik feitelijk veel meer werk dan het aantal vereiste uren. Ik beklaagde me geenszins daarover en stelde dat werk en leven bij mij zo door elkaar lopen dat ik dit meerwerk geenszins als een straf beschouw. Zo ben ik gewoon. Zoals zovele professionals. Dit bracht een collega ertoe me op het fenomeen 'witte staking' te wijzen, 'sciopero bianco' zoals dit blijkbaar in Italië ontstane fenomeen luidt: wat nu als iedereen precies doet wat en zoals het door het management c.q. de regels voorgeschreven wordt? Uit onderzoek blijkt, althans als ik de suggesties van de Utrechtse hoogleraar ethiek Ingrid Robeyns en collega Rutger Bregman mag geloven, dat het systeem  dan volledig in elkaar zou storten. Maar dat doen ze dus niet. Daarover wordt nogal eens geklaagd. Maar daarover moet dus gejubeld worden. Want deden professionals dat wel, weg onderwijs, weg zorg, weg Nederland.

Waarmee ik alleen maar wil zeggen dat we niet alleen veel beter moeten nadenken over de wijze waarop professionals belast worden maar ook over de wijze waarop ze steeds weer ter verantwoording worden geroepen. Mijn boodschap: laat veel meer los, iedereen vaart er beter bij, ook studenten, patiënten, burgers en buitenlui. Laat los voordat alom de witte staking uitbreekt.

Bij het afscheid van Remko van Broekhoven

Utrecht 12-2-2018

Remko, jouw opstappen bij de SVJ is geen toeval. Het is een zoveelste teken aan de wand. Welke wand, dat is eigenlijk het enige dat ik me nu even afvragen wil. Dus geen lofuitingen, geen persoonlijke anekdotes, dat doen anderen, gewoon één vraag: wat is er in afgelopen tijd gebeurd dat er zoveel onvrede is, overigens niet alleen op de SVJ maar in heel, ook het hoger onderwijs.

Het zal je niet verbazen dat het eerste antwoord dat ik geneigd ben op deze vraag te geven is: regels. We hebben simpelweg onszelf collectief in een keurslijf gedwongen, laten dwingen en nu het te laat is, schreeuwen we moord en brand. Terecht, dat schreeuwen maar het is voorlopig wel te laat. We hadden het nooit zover mogen laten komen.

Onze Jan is manager geworden

voor het liedje klik hier

Nooit een vak geleerd

Z'n handen staan verkeerd
Onze Jan is manager geworden
Nergens voor geschikt
Heeft ie 't geflikt
Onze Jan is manager geworden
Werken lukte nooit zo goed
Maar nu vertelt-ie hoe het moet
Onze Jan is manager geworden
Want heel vroeg begreep-ie al
De beste stuurlui staan aan wal
En bij voorkeur op een lullig ministerie of stadhuis
Onze Jan boven jan
Met z'n lege hersenpan
En z'n politieke vriendjes
Onze Jan

Het mopje van de directeur

Een man in een luchtballon is verdwaald. Hij zakt wat en ziet een vrouw op de begane grond lopen. Hij roept haar toe: "ik heb vrienden van mij beloofd hen over een uur ergens te vervoegen, maar ik heb geen idee waar ik juist ben!"

De vrouw roept terug: "u bevindt zich in een ballon op ongeveer 10 meter boven de begane grond. U zit tussen de 40 en de 41 graden noorderbreedte en tussen de 59 en 60 graden westerlengte."
"U bent ingenieur, hé?" vraagt de man.
"Inderdaad, hoe weet u dat?" vraagt de vrouw.
"Wel," zegt de man, "u heeft mij een technisch perfecte uitleg gegeven, maar ik weet niet wat ik met die informatie moet doen en heb nog steeds geen idee waar ik me juist bevind. In alle eerlijkheid heeft u me niet veel geholpen en u heeft me bovendien ook nog eens kostbare tijd gekost."

"En u bent directeur neem ik aan?" antwoordt de vrouw.
"Klopt, hoe weet u dat?"

31 januari: Dag van de regelneef

Vandaag 31 januari 2018, ironisch genoeg blijkbaar ook 'de dag van de directeur', is het op de kop af 35 jaar geleden dat Lubbers een brief naar de Kamer stuurde over het fenomeen 'regeldruk'. Dat was toen nog een nieuw woord dat Lubbers zelf ook niet gebruikte. Hij spreekt van regeldichtheid en, als het tegenovergestelde daarvan, deregulering. Vijfendertig jaar strijdt de overheid dus al tegen de door haarzelf veroorzaakte gekte. Maar in diezelfde vijfendertig jaar is er alleen maar meer van die gekte bijgekomen. Erger nog: de gekte is van de overheid overgeslagen op zo goed als alle gremia in het maatschappelijk veld: gezondheidszorg, onderwijs, sociale zorg, overal. Alom hebben we een monster geschapen dat, ondanks voortdurende bestrijding, met de dag groter wordt: een alomtegenwoordige, uitdijende Frankenstein. Hoe is dat in hemelsnaam mogelijk?

Maar om te beginnen de vraag of het klopt: zijn er anno 2018 inderdaad meer wetten, maatregelen van bestuur en ministeriële regelingen dan in 1983. Het antwoord hierop is ontegenzeggelijk

Twee recente gevallen van ongelukkige academici

Het zal weinigen ontgaan zijn: de sombere ontslagbrief van Eelco Runia die op 20 januari 2018 in het NRC Handelsblad stond. Runia hield de universiteit voor gezien. De belangrijkste reden hiervoor is het marktdenken. Dat brengt allerlei nadelen met zich mee en maakt een eind aan de professionaliteit die voorwaarde is voor het goed functioneren van een wetenschappelijk medewerker. Persoonlijk vind ik het belangrijkste negatieve effect van het marktcredo niet de werkdruk, de hypocrisie of de verengelsing van het onderwijs,' schrijft Runia

maar de sluipende deprofessionalisering van de stafleden.

Het misverstand van de verlofkaart. Een mooi voorbeeld van de kloof tussen management en werkvloer

Op een recente studiedag vernam ik voor het eerst dat er aan de HU zoiets als een verlof- of vakantiekaart bestaat. Die 'kaart' is een excellsheet, zo ontdekte ik na enig gezoek, waarin je geacht wordt het aantal vakantiedagen te registreren. Navraag bij de betreffende dienst leverde de volgende informatie op. Ik citeer: 'regelgeving over vakantierechten en de opname van verlof is vastgelegd in de cao-hbo, hoofdstuk J Werk, verlof en buitengewoon verlof. Om het verlof te registeren maakt de HU gebruik van de vakantiekaart, ook wel verlofkaart genoemd. Deze Excel documenten zijn niet bedoeld voor werktijdenregistratie, maar uitsluitend om de werk- en vakantiedagen te registreren, zodat het (resterende) recht op vakantie duidelijk is.'

Niets op tegen, zou je op het eerste gezicht zeggen, temeer niet omdat

Stap voor stap. Schoppen tegen de schenen van het protocolitismonster

Hulp gevraagd. Zie aan het eind van dit stukje

Afgelopen week was het weer zover. Een paar keer zelfs. Terwijl ik werk aan een boekje waarin ik probeer achtergronden en structuur van het fenomeen protocolitis bloot te leggen (laat ik eerlijk zijn, dat valt niet mee), werd ik gestoord door protocoleutische waanzinnen. De laatste hiervan waren een oproep om komende week evaluaties af te nemen en onduidelijkheden in het plagiaatscontrolesysteem Ephorus.

In het eerste geval is niet alleen nauwelijks duidelijk hoe dat evaluatiesysteem werkt maar, erger nog, is het onzinnig om een evaluatie in de lessen voor te stellen als er geen lessen meer zijn. We zitten op dit moment, vierde week van januari 2018, immers in week 9 van het onderwijs. Dan zijn er (bijna) geen lessen meer. Wie bedenkt dan om docenten het volgende mailtje te sturen?